بطور کلی ژئوفیزیک به مطالعه خصوصیات فیزیکی زمین و محیط اطراف آن میپردازد. در عمل این مطالعه به دو صورت محض و کاربردی دنبال میشود. مطالعات ژئوفیزیکی به کشف گیلبرت (1600) که میگفت زمین مانند یک مغناطیس غولپیکر عمل میکند، برمیگردد. اما اولین قدم در کاربرد این علم برای اکتشاف مواد معدنی به سال 1843 میرسد و زمانیکه فونورده از تئودولیت مغناطیسی برای اندازهگیری تغییرات میدان مغناطیسی زمین به منظور اکتشاف تودههای آهن استفاده نمود. بدنبال آن در سال 1879 پروفسور رابرت تالن با تالیف کتاب کشف ذخایر آهن بوسیله روشهای مغناطیسی قدم موثری در جهت کاربردی نمودن ژئوفیزیک اکتشافی برداشت. پس از آن تقاضای روز افزون بازار به فلزات و افزایش بیسابقه استفاده از نفت، گاز و مشتقات آنها در ابتدای قرن بیستم منجر به توسعه بسیاری از روشهای ژئوفیزیکی شد. و در زمینه ابداع و توسعه دستگاههای ژئوفیزیکی نیز از زمان جنگ جهانی دوم پیشرفتهای بسیاری حاصل شد. از آغاز دهه 1960 با استفاده گسترده از رایانه در پردازش و تفسیر دادههای ژئوفیزیکی، تحول عظیمی در این شاخه از دانش ایجاد شد.
بر اساس دادههایی که در صفحه 97 مجله ژئوفیزیکس شماره 39 در فوریه 1974 بهچاپ رسیده است، نشان میدهد که هزینههایی را که برای بدست آوردن دادههای ژِئوفیزیکی در طول سال 1972 صرف شده کمی کمتر از 900 میلیون دلار است که 93درصد آن برای اکتشافات نفت، 3.5 درصد استخراج معدن و 3درصد مهندسی و غیره صرف شده است. 97 درصد از مخارج اکتشاف نفت بیشتر صرف بررسیهای لرزهای شده حال آنکه هزینه استخراج معدن را بیشتر روشهای غیرلرزهای دربرمیگیرد. این واقعیت که تقریبا یک میلیارد دلار سالانه صرف بدست آوردن دادههای ژِئوفیزیکی شده است، گواهی اعتمادی است که در مورد تکنیکهای ژئوفیزیکی وجود دارد. از آنجا که اکثر ذخایر معدنی مدفون در زیر سطح زمین، بوسیله یک روباره پوشیده شدهاند، کشف این ذخایر به خواصی که آنها را از محیط اطراف متمایز مینماید بستگی دارد. در صورتیکه تفاوت خواص فیزیکی بین ماده معدنی و سنگ درونگیر آن وجود داشته باشد؛ میتوان از ژئوفیزیک سطحی برای کشف ماده معدنی مربوطه استفاده کرد. با توجه به نوع خواص فیزیکی، روشهای مختلف ژئوفیزیکی ایجاد میشوند و بر این اساس روشهای ذیل شکل گرفتهاند. روشهای لرزهای مبتنی بر خواص الاستیک(کشسانی) سنگهای محیط روشهای الکتریکی وابسته به خواص الکتریکی زمین روشهای ثقلسنجی در ارتباط با ویژگیهای چگالی سنگها روشهای مغناطیسسنجی در ارتباط با خواص مغناطیسپذیری سنگها روشهای رادیومتری در ارتباط با خاصیت رادیواکتیو سنگها و چاهنگاری، روشهای شیمیایی، گرمایی و سایر روشهای گوناگون با کاربرد این روشها، اطلاعاتی از ساختارهای مدفون زمینشناسی بدست میآید که میتوان از آنها به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در اکتشاف موادمعدنی، هیدروکربورها، آبهای زیرزمینی، بررسیهای مهندسی، زیستمحیطی، باستانشناسی و … استفاده نمود.
ژئوفیزیک کاربردی که عمدتاً در اکتشاف مواد معدنی، هیدروکربوری و مطالعات آبهای زیرزمینی مورد استفاده قرار میگیرد به روشهای زیر تقسیمبندی میگردند. – روشهای ثقلسنجی – روشهای مغناطیسسنجی – روشهای لرزهنگاری – روشهای الکتریک – روشهای الکترومغناطیسی – روشهای رادیومتری – روشهای چاهپیمایی ژئوفیزیک عمدتاً نشانگر ویژگیهای زمینشناسی ساختارهای مدفون همراه با ذخایر معدنی نفت، گاز و … است. انتخاب نوع روش یا روشهای ژئوفیزیکی در عمل به منظور موقعیتیابی یک ذخیره معدنی معین وابسته به طبیعت(خواص فیزیکی) مادهمعدنی مربوطه و نشاندهنده مستقیم حضور ماده معدنی مورد مطالعه است. مثل روش مغناطیسسنجی که برای اکتشاف کانههای آهن یا نیکل کاربرد دارد. با توجه به هزینه بالای عملیات اکتشاف معادن، معمولاً در اولین مراحل اکتشافی و پیش از شروع عملیات حفاری، از عملیات ژئوفیزیک به منظور تعیین وضعیت اولیه توده معدنی و بررسیهای اولیه فنی و اقتصادی و در نهایت تعیین محلهای حفاری استفاده میشود. علاوه بر این بسیاری از ذخایر بزرگ معدنی در زیر سطح زمین مدفون شدهاند و با روشهای معمول پیجویی نمیتوان به وجود آنها پیبرد اما با استفاده از روشهای ژئوفیزیکی هوایی میتوان به اکتشاف این ذخایر معدنی پرداخت.
با توجه به مطالب علمی گستردهای که در کلیه زمینههای مطالعاتی-اکتشافی ژئوفیزیک به اشکال مقالات، کتب و … وجود دارد که میتوان با یک جستجوی ساده در اختیار گرفته شود از بیان و توضیح کلیه موارد خودداری نموده و به بیان و شرح چهار مورد زیر که در حال حاضر در شرکت هم در حال انجام است میپردازیم. این موارد شامل: مگنتومتری، گراویمتری، لرزهنگاری اکتشافی و ژئوالکتریک است. شرکت زمین معدن طارم از همان آغاز سعی کرده است از بهروزترین روشها جهت اکتشاف در بخش معدن و همینطور آب و پسماند استفاده نموده و نتایجی در صحت و دقت در اختیار کارفرمایان محترم قرار دهد. در این زمینه میتوانید مجموعه کارهایی که در حوزه اکتشافات معدنی صورت گرفته را در ادامه مشاهده نمایید. لیست پروژههای اجرایی لیتوس در زمینه ژئوفیزیک معادن(مغناطیسسنجی, ژئوالکتریک) همچنین جهت حفر چاه عمیق بعلت هزینه بالای عملیات حفاری معمولاً با استفاده از عملیات ژئوفیزیکی محل مناسب چاه تعیین میشود. بطور کلی انجام مطالعات ژئوفیزیک در دو حوزه آب و پسماند از حساسیت بسیار بالایی برخوردار بوده و نیازمند دقت و استفاده از روشهای نوین در این راه است. شاید مهمترین عامل در این راه هم سرکار داشتن با یکی از باارزشترین منابع ملی یعنی سفرههای آب زیرزمینی و نحوه استفاده درست از آن و جلوگیری از هدررفت و آلودگی آن است. تیم ژئوفیزیک واحد اکتشاف و زمینشناسی شرکت لیتوس توسط کارشناسان شرکت تاکنون اقدام به انجام دهها پروژه عملیات ژئوفیزیک در مناطق مختلف استان و استانهای مجاور نموده است. اهم فعالیت های این بخش عبارتند از:
• بررسی دادههای ژئوفیزیک هوایی و تعیین مناطق امیدبخش
• تعیین محل حفر گمانههای اکتشافی با توجه به نقشههای ژئوفیزیک
• تعیین محل حفر چاه
• تعیین نحوه و چگونگی گسترش آنومالی معدنی بر اساس نوع روش مطالعات ژئوفیزیکی اکتشافی(گسترش هندسی کانسار در افق و عمق)
نرم افزارهای Res1dinv , Res3dinv، Res2dinv , IPI2VIN , Geosoft از جمله نرم افزارهای مورد استفاده در بخش ژئوفیزیک شرکت لیتوس میباشد. در این بخش میخواهیم شما را با کتاب مدل سازی و پردازش سه بعدی داده های قطبش القایی و مقاومت ویژه الکتریکیIP & Rs در نرم افزارهای Voxler & Res3dinv- که در دو جلد و توسط آقای مهندس محمود قوامی لاهیجی و همکارانشان تالیف شده است و در مهرماه سال 1395 به بازار عرضه شد آشنا نماییم. پس از گذشت یک سال از انتشار کتاب فوق، کتاب هیدروژئوفیزک جامع به انضمام آموزش نرم افزارهای Res1dinv & Res2dinv توسط آقای مهندس محمود قوامی لاهیجی و همکارانشان تالیف شد.
